مرد و زن در تعالي خانواده وظيفه متقابل دارند

شاید چندان بیراه نباشد اگر ماهیت «خانواده» و اجزای آن را به یک «پازل ساده» تشبیه کنیم که رعایت نکردن جایگاه هر کدام از قطعه‌های این پازل ساده و در عین حال مهم، چهر‌های به هم ریخته و آشفته از آن به دست میدهد. خانواد‌های آشفته که نه کسی رغبت میکند آن را در دل جامعه بپذیرد و نه خودشان رغبتی برای تعامل با دنیای اطرافشان خواهند داشت، سرانجام چنین خانواد‌های هم معلوم است که چندان خوشایند نیست.
از این تشبیه که بگذریم، ناگزیر باید به این سوال پاسخ دهیم که پازل خانواده چطور به خوبی و ظرافت سر هم میشود و چهر‌های چشمنواز از آن به دست میدهد؟ آیا رعایت حقوق و تکالیف هرکدام از اعضای خانواده میتواند آن‌ها را در جایگاه خودشان قرار دهد تا خانواد‌های شسته و رفته و موفق شکل بگیرد؟ اگر چنین شد و حقوق و تکلیف پدر، مادر و فرزندان به خوبی رعایت شد، آیا تیر‌های پیدا و پنهان سرگردان در جامعه میتواند بر پیکره چنین خانواد‌های وارد شود و اساساً اگر همه خانواده‌ها با این حال و هوا شکل بگیرند، آیا اصلا تیر زهرآلودی در جامعه سرگردان خواهد بود که بنیان آن‌ها را تهدید کند؟
شاید این سوالات، پرسش‌های جزئیتری از این سوال باشد که «آیا حقوق متقابل زن و شوهر و فرزندان در خانواده‌ها بطور کامل رعایت میشود؟»؛ این پرسشی است که رهبر معظم انقلاب در مهرماه سال ۹۱ و در اجتماع دانشجویان خراسان شمالی به عنوان یکی از ۲۰ چالش امروز «سبک زندگی» در جامعه ایرانی مطرح و تاکید کردند: «ده‌ها سؤال و مسئله اساسی دیگر نیز وجود دارد که همه آن‌ها با سبک زندگی مرتبطند و به علت اهمیت این مسائل در زندگی است که قضاوت در مورد یک تمدن، با توجه به پیشرفت آن در بخش سبک زندگی صورت میپذیرد».
کدام حق؟ کدام وظیفه؟
اما حقوق متقابل زن و شهر و فرزندان در یک خانواده چیست که باید دید رعایت میشود یا خیر؟ با نگاهی به دیدگاه‌های اندیشمندان علوم دینی و صاحبنظران علوم اجتماعی و خانواده که با نگاه بومی تئوریپردازی میکنند، مسائلی از جمله «حسن معاشرت، توجه به نیاز‌های جسمی و روحی همسر و ایفای سهم خود در تربیت فرزندان» به عنوان مهمترین وظایف مشترک زن و شوهر نسبت به یکدیگر ذکر شده که رعایت آن‌ها میتواند سهم قابل توجهی در آرامش و ثبات خانواده داشته باشد، هرچند در این میان، مرد خانواده باید وظیفه تدبیر معیشت خانواده و به قول معروف «کار‌های مردانه» را بر دوش بکشد تا زن و فرزندانش بیدغدغه به او تکیه کنند و از طرف دیگر، زن خانواده هم باید با عفت، محیط خانه را سرشار از مهر و محبت قرار دهد تا آرام و قرار پدر و فرزندان فقط در همان خانه باشد، نه جای دیگر. در معارف شیعه هم کم به حقوق متقابل زن و شوهر و فرزندان پرداخته نشده؛ از جمله در رساله حقوق حضرت امام سجاد (ع) که در باب وظایف همسر آمده است: «حق همسر تو این است که بدانى خدا او را آرامش جان و راحت تو و مونس و نگهدارت ساخته و نیز هر کدام از شما زن و شوهر باید به نعمت وجود همسرش خدا را حمد کند و بداند که این نعمت خداست که به او داده و لازم است که با نعمت خدا خوشرفتارى کند و آن را گرامى بدارد و با او بسازد». شاید مشکل اصلی بسیاری از خانواده‌هایی که درگیر بحران‌های ناخواسته میشوند، نشناختن و رعایت نکردن حقوق فرزندان باشد و فکر کنند همین که خواب و خوراک او را فراهم کنند، در حقش پدری و مادری کردهاند، غافل از آن که گیر کار جای دیگری است. در رساله حقوق امام چهارم شیعیان درباره «حق فرزند» آمده است: «بدان که او از توست و در این دنیا به تو وابسته است، خوب باشد یا بد تو مسئولى از سرپرستى او، با پرورش خوب و رهنمائى او به سوی پروردگارش... و در صورت تقصیر، کیفر شوى؛ پس درباره او کارى کن که در دنیا حُسن أثر داشته باشد و خود را به آن آراسته کنى و در نزد پروردگارش نسبت به او معذور باشى، به سبب سرپرستى خوبى که از او کردى».
قدری تأمل برای فردا‌های بهتر
شاید کار سختی نباشد، اگر برای پاسخ به این سوال مهم و گریزناپذیر که «چقدر حقوق متقابل زن و شوهر و فرزندان در خانواده رعایت میشود»، نیمنگاهی به آمار‌های طلاق در محاکم یا آمار آسیب‌های اجتماعی بیندازیم. حتما با خودمان نمیتوانیم تعارف یا شوخی کنیم، اگر آمار‌های طلاق و آسیبهایمان بالا باشد و ادعای ثبات در خانواده‌ها را داشته باشیم.
اینجاست که باید همه صاحبنظران، از علما و صاحبان تریبون گرفته تا کارشناسان علوم اجتماعی و خانواده و البته رسانه‌ها را پای کار آورد تا معلوم شود کجای کار میلنگد؟ آیا در فیلم‌ها وسریال‌های تلویزیونی و آثار سینمایی فرهنگسازی درستی در خصوص حقوق و تکالیف هرکدام از اعضای خانواده شده است؟ آیا از سنین مدرسه و دانشگاه، این مسئله به خوبی به نوجوانان و جوانان اموزش داده شده است؟ و ده‌ها سوال دیگر که پاسخ درست به آنها، جلوی بسیاری از مشکلات آینده را خواهد گرفت.